Najprościej można powiedzieć, iż rachunek sumienia to taki osobisty audyt z wykorzystania naszej wolnej woli, stanowiący nieodzowny element dobrej spowiedzi. Taki audyt ducha jest równie ważny, a nawet ważniejszy, niż wszelakie audyty naszego ciała. Wszyscy bowiem robimy regularne badania lekarskie (które w gruncie rzeczy są rachunkiem biologicznym), ale należy też pamiętać o wyodrębnieniu zagrożeń duchowych, które mogą nas sprowadzić na manowce i zwieźć z właściwej drogi do zbawienia wiecznego życia.

Szczery rachunek sumienia stanowi podstawę sakramentu pojednania. Przeprowadzony rzetelnie i w skupieniu będzie o wiele bardziej wartościowy niż ten zrobiony na szybko, tuż przed konfesjonałem.

Aby wsłuchać się w swoje sumienie i podjąć refleksję nad własnym życiem, warto poświęcić na rachunek sumienia odpowiednią ilość czasu. Przed rachunkiem sumienia należy się pomodlić i poprosić Boga o wsparcie w tym, czasem bardzo trudnym momencie.

Z czego się spowiadać, czyli jakie grzechy na spowiedzi musimy wyznać?

Odpowiedź na to, wydawać by się mogło, trudne pytanie jest bardzo prosta.

Spowiadać należy się z tych grzechów, które popełniliśmy. Nie z grzechów znajomych, babci, siostry, tylko ze swoich własnych.

Skąd wiedzieć jakie grzechy popełniliśmy? Do tego służy rachunek sumienia, który został bardzo dokładnie omówiony w niniejszym artykule.

Kwestie podstawowe

Co to jest rachunek sumienia?

Rachunek sumienia jest to pilne przypomnienie sobie grzechów popełnionych od ostatniej spowiedzi, lub grzechów wcześniejszych, z których zapomnieliśmy się wyspowiadać..

Mamy dwa rodzaje: pierwsza spowiedź w życiu oraz kolejne spowiedzi.

Jak zrobić rachunek sumienia?

Rachunek sumienia należy zrobić odpowiednio wcześnie przed pójściem do konfesjonału. Nie należy odkładać go na ostatnią chwilę, a już na pewno nie należy przypominać sobie popełnionych grzechów „na żywo” podczas spowiedzi z księdzem. Jest on niesamowicie ważny do tego, aby cały sakrament był ważny i pozwolił się nam na nowo zjednoczyć z Bogiem.

Oto kilka pomocnych porad:

• znaleźć ciche miejsce i czas, który pozwoli na odpowiednie skupienie. Można też pójść do kościoła w godzinach, w których nie jest odprawiana Msza.
• dobrze jest na początku odmówić jakąś modlitwę do Ducha Świętego i Matki Boskiej.
• przypomnieć sobie kiedy ostatni raz byliśmy do spowiedzi. Ważne jest również prześledzenie ostatniej i poprzednich spowiedzi, czy przypadkiem nie zapomnieliśmy o jakimś grzechu.
• czy po ostatnich spowiedziach mieliśmy żal w swoim sercu prawdziwy za grzechy popełnione i wyznane. Dlaczego to ważne? Żal za grzechy jest również konieczny do uzyskania ważnej spowiedzi. Jeżeli takiego stanu nie czuliśmy, wtedy spowiedź jest nieważna i należy ją odbyć jeszcze raz.
• dokonać przeglądu grzechów – w następnej części tego artykułu jest dokładna i szczegółowa lista, krok po kroku.
• dla grzechów śmiertelnych należy również przypomnieć sobie ile razy je popełniliśmy i w jakich okolicznościach.

Nie sposób jest sobie wszystkie grzechy przypomnieć dokładnie, ale przy udziale łaski i pomocy Bożej możemy stan swojej duszy zbadać.

Z czego się spowiadać w małżeństwie?

Z tym samych grzechów co osoba niezamężna, a dodatkowo musimy przerobić obowiązki stanu, czyli te obowiązki, które są przypisane do małżonków.

Poniżej w odpowiedniej sekcji, są one wymienione, co ułatwi Ci poprawne przygotowanie do spowiedzi.

Przed spowiedzią, czy na koniec dnia?

Być może nie wszyscy wiedzą (chociaż powinni), iż są dwie okoliczności, które wymagają od nas przeprowadzenia rachunku sumienia.

Jeden jest standardowy i wszystkim dobrze znany, czyli okresowy rachunek sumienia, w konfesjonale, przed księdzem, gdzie otrzymuje do wykonania pokutę.

Drugim rodzajem jest rachunek codzienny, wieczorny. Niejako podsumowanie dnia. Zbadanie co zrobiliśmy źle, co dobrze i prośba do Boga o przebaczenia i łaski.

Krok po kroku – omówienie

Występują 3 zasadnicze kroki, aby właściwie zrobić rachunek sumienia:

1 – Odmówić modlitwę wstępną, przed rozpoczęciem rachunku sumienia.

Kilka modlitw prezentujemy poniżej w dedykowanej sekcji.

2 – Rachunek sumienia

Jest kilka możliwych tekstów, które pomogą nam dobrze zrozumieć nasze grzechy. Znajdziesz je wszystkie poniżej.

3 – Odmówić modlitwę końcową.

Modlitwa PRZED

Przed rozpoczęciem rozpoznawania swoich grzechów należy odmówić modlitwę.

Z poniższych można wybrać 1 modlitwę.

Modlitwa 1

O Boże najświętszy! Ty gotów jesteś zawsze do przyjęcia żałujących grzeszników, racz nakłonić miłosierdzia swego ku ratunkowi duszy mojej, która pragnie jak najprędzej do Ciebie, Ojca i Pana swego, powrócić na zawsze. Duchu święty Boże! źródło światłości, daj mi dokładną pamięć wszystkich grzechów moich, daj poznać ich podłość, wielkość i ilość, abym je obżałował jak najmocniej i powziął do nich wstręt i odrazę. Daj mi poznać, o Boże! złe, któregom się dopuścił i dobro, któregom uczynić zaniedbał; wszystko, czem Ciebie, Pana mego najcierpliwszego, obraziłem, czem zawiniłem przeciw Twoim i kościelnym przykazaniom. Ustrzeż mię, Panie, abym do Sakramentu, który dla mojego zbawienia postanowić raczyłeś, nie przystąpił bez należytego przygotowania, oświeć mnie i spraw, aby ta spowiedź, którą za łaską Twoją wykonać zamierzam, utwierdziła mnie w dobrem na resztę życia, oczyściła mnie zasługą Krwi Jezusa Chrystusa i zgotowała duszy mojej królestwo niebieskie. Przez tegoż Pana naszego Zbawiciela i Odkupiciela. Amen.

Ucieczko grzesznych, N. Maryjo Panno, wszyscy święci, osobliwie Patronowie moi i ty, święty Aniele Stróżu mój, wyproście mi u Pana Boga laskę, abym sobie wszystkie grzechy przypomniał. Amen.

Modlitwa 2 – do Ducha Świętego

Przyjdź, Duchu Święty, Duchu światła i prawdy, który przenikasz tajemnice serca ludzkiego, przed którym nie ma nic skrytego, przyjdź i oświeć mój rozum, abym przypomniał sobie swoje grzechy i poznał ich złość. Przyjdź i skrusz moje serce, abym za te grzechy szczerze żałował, a wolę umocnij do powzięcia skutecznego postanowienia poprawy.

Najświętsza Panno, święty Aniele Stróżu i wszyscy moi święci Patronowie, wyproście mi łaski potrzebne do poznania, czym obraziłem Najświętszego Boga.

Modlitwa 3

Wszechmogący i miłosierny Boże, oświeć mój umysł, abym poznał grzechy, które popełniłem, i odmień moje serce, abym szczerze nawrócił się do Ciebie. Niech Twoja miłość zjednoczy mnie ze wszystkimi, którym wyrządziłem krzywdę. Niech Twoja dobroć uleczy moje rany, umocni moją słabość. Niech Duch Święty obdarzy mnie nowym życiem i odnowi we mnie miłość, aby w moich czynach zajaśniał obraz Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje na wieki wieków. Amen.

W miarę „krótki” rachunek sumienia dla dorosłych

Porzućcie wszelką nadzieję, Wy, którzy szukacie najkrótszego rachunku sumienia byle tylko zajął jak najmniej czasu, byle tylko „odbębnić” spowiedź.

Ale dobra wiadomość, iż ten rachunek sumienia jest w miarę krótki, aczkolwiek ciągle poprawny i bardzo pomaga w tym „audycie” duszy.

Pytania wstępne

Kiedy spowiadałem się ostatni raz? Czy spowiedź była szczera? Czy zapomniałem jakiś grzech? Czy odprawiłem pokutę?

Obowiązki wobec Boga

Czy nie zaniedbywałem moich obowiązków w stosunku do Boga? Czy opuściłem dobrowolnie Mszę Świętą w niedzielę lub święto? Czy spóźniłem się na Mszę Świętą z własnej winy? Czy podczas Mszy Świętej bytem dobrowolnie roztargniony? Czy rozmawiałem lub śmiałem się w kościele? Czy starałem się dobrze uczestniczyć we Mszy Świętej? Czy przyjąłem Komunię Świętą niegodnie (co do duszy: w stanie grzechu śmiertelnego, bez należytego przygotowania; co do ciała: Komunia na rękę, na stojąco… )?

Czy zaniedbywałem modlitwę rano, wieczorem? Czy modliłem się podczas dnia, przy stole, w pokusach? Czy zaniedbałem naukę wiary? Czy wstydziłem się wiary? Czy czytałem książki i pisma przeciwne wierze katolickiej? Czy uczestniczyłem w nabożeństwach niekatolickich? Czy uczestniczyłem w nabożeństwach zagrażających mojej wierze (np. neokatechumenat, msze bitowe…)? Czy dobrowolnie powątpiewałem w prawdy wiary? Czy bluźniłem, szemrałem przeciw rozporządzeniom Bożym? Czy wierzyłem w zabobony, senniki, przesądy, horoskopy, etc.? Czy uległem wpływowi towarzystw wrogich Kościołowi? Czy popierałem (moralnie, finansowo) takie towarzystwa?

Czy ufałem Bogu należycie? Czy nie poddawałem się zniechęceniu lub rozpaczy? Czy wzywałem imienia Bożego bez potrzeby? Czy przysięgałem bez potrzeby? Czy przysięgałem fałszywie? Czy dochowałem przysięgi lub złożonego ślubu?

Obowiązki wobec bliźnich

Wobec rodziców i przełożonych:

Czy okazywałem moim rodzicom lub przełożonym szacunek? Czy mówiłem o nich źle przed innymi? Czy odpowiadałem im grubiańsko i opryskliwie? Czy zatruwałem dobrą atmosferę przez moje samolubstwo i zły humor? Czy starałem się im pomóc? Czy modliłem się za nich? Czy byłem cierpliwy? Czy byłem posłuszny przełożonym (sprawującym prawidłowo władzę)? Czy oszukiwałem ich?

Wobec dzieci i podwładnych:

Czy dbam należycie o katolickie wychowanie dzieci? Czy rozpieszczałem je? Czy byłem sprawiedliwy w karaniu, w nagradzaniu? Czy dawałem zawsze dobry przykład moim dzieciom w obowiązkach religijnych, życiu rodzinnym? Czy czuwałem nad wychowaniem, jakie otrzymują poza domem? Czy dbałem o ich wyrobienie moralne i religijne?

Wobec współmałżonka:

Czy kocham szczerze współmałżonka? Czy modliłem się ze współmałżonkiem? Czy pomagam współmałżonkowi wzrastać w dobrem? Czy łączy nas wspólnota duchowa? Czy byłem samolubny? Czy utrudniałem współmałżonkowi życie przez zły humor, kaprysy, gniewy i niecierpliwości? Czy dochowałem wierności małżeńskiej? Czy popełniłem cudzołóstwo pragnieniem lub uczynkiem? Czy były chęci przypodobania się komu innemu? Czy w zbliżeniu małżeńskim było tylko szukanie własnej przyjemności lub brak delikatności? Czy unikałem potomstwa przez używanie środków antykoncepcyjnych? Czy domagałem się aborcji lub pozwoliłem na to?

Wobec bliźniego w ogóle:

Czy gorszyłem bliźnich swoim postępowaniem? Czy namawiałem ich do grzechu? Do jakiego? Czy żywię do kogoś nienawiść lub niechęć? Czy były kłótnie, obelgi, uderzenia? Czy sprawiałem umyślnie przykrości będąc złośliwy lub niesprawiedliwy w słowach? Czy żywiłem gniew? Czy starałem się szkodzić bliźnim przez oszczerstwo, obmowy, intrygi? Czy biłem, kaleczyłem ich? Czy gardziłem drugimi? Czy cieszyłem się z ich niepowodzeń i nieszczęść? Czy gorszyłem bliźnich, zwłaszcza młodszych i tych, którzy mieli do mnie szczególnie zaufanie lub byli ode mnie zależni? Czy udzieliłem pomocy bliźniemu, będącemu w potrzebie? Czy mściłem się? Czy pomagałem do grzechu? Czy kradłem? Czy wyrządzałem szkody? Czy zatrzymałem rzecz znalezioną lub pożyczoną? Czy niszczyłem złośliwie cudze dobro?

Obowiązki względem samego siebie:

Czy wynosiłem się nad innych słowami lub zachowaniem? Czy chciałem mieć zawsze rację? Czy byłem egoistyczny? Czy niechętnie przyjmowałem uwagi? Czy buntowałem się? Czy  byłem niegrzeczny, brutalny, pyszny? Czy grymasiłem w jedzeniu? Czy byłem łakomy w jedzeniu? Nadużywałem alkoholu, używałem tytoniu, narkotyków? Czy dbałem o zdrowie i higienę ciała? Czy narażałem lekkomyślnie zdrowie lub życie? Czy starałem się dobrze rozłożyć swój czas? Czy nie chodziłem zbyt późno spać? Czy rzetelnie oddawałem się moim zajęciom? Czy byłem dokładny, punktualny, pilny? Czy pracowałem sumiennie? Czy miałem należyte poszanowanie dla ciała i jego sil rozrodczych? Czy dopuszczałem myśli, wyobrażenia i pragnienia nieczyste? Czy czytałem podniecające książki lub pisma? Czy oglądałem niemoralne obrazy lub filmy? Czy prowadziłem nieprzyzwoite rozmowy? Czy popełniałem uczynki nieczyste w samotności albo z drugimi? Czy odsuwałem od siebie okazje do grzechu? Czy oglądałem, pragnąłem albo dokonałem grzechy przeciw naturze? Czy moje stroje, zachowanie się były dla innych przyczyną pokus? Czy zachowałem należyte poszanowanie wobec osób przeciwnej płci (flirt, dwuznaczna postawa)? Czy byłem zbytnio przywiązany do pieniędzy? Czy umiałem się zadowolić się tym, co posiadam? Czy byłem zazdrosny? Chciwy? Czy byłem obłudny? Czy usiłowałem uchodzić za lepszego, niż jestem? Czy skłamałem? Czy posądzam bez uzasadnienia? Czy bez potrzeby mówiłem o rzeczywistych grzechach i wadach bliźnich (obmowa)? Czy głosiłem o bliźnim rzeczy złe, a nieprawdziwe (oszczerstwo)? Czy dotrzymuję słowa? Czy bliźniego nie przeklinałem? Czy używałem wyzwisk?

Przykazania kościelne

Czy w dni, w które jest nakazane wstrzymanie się od pokarmów mięsnych, nakaz ten przekroczyłem z własnej winy? Czy w czasie Wielkiego Postu lub w Adwencie brałem udział w publicznych zabawach? Czy spełniłem swój obowiązek przyjęcia Komunii Św. w czasie wielkanocnym?

Modlitwa PO

Można wybrać 1 modlitwę.

Modlitwa 1 – Akt żalu

Ojcze miłosierdzia, czym odpłaciłem Tobie za Twoją miłość? Grzechami, zaniedbaniem, niewdzięcznością. Obym byt nigdy nie zgrzeszył. Żałuję z całego serca za wszystkie grzechy, którymi obraziłem Ciebie, mojego Stworzyciela i Odkupiciela. Żałuję, że znieważyłem Ciebie, Dobro najwyższe i najgodniejsze miłości. Żałuję, że zmarnowałem zasługi męki mojego Zbawiciela i zdeptałem Krew za mnie przelaną. Żałuję, że obraziłem sprawiedliwość Twoją, Panie, i zasłużyłem na słuszną karę. Ojcze, zgrzeszyłem przeciw niebu i przeciw Tobie. Nie jestem godzien zwać się dzieckiem Twoim. Brzydzę się wszystkimi grzechami moimi i odwracam się od nich. Mocno postanawiam przy pomocy laski Twojej unikać wszystkich grzechów i okazji do nich.

Modlitwa 2

Boże mój Ojcze wiem, że mnie kochasz, że obdarzyłeś mnie niezliczonymi dobrodziejstwami i przeznaczyłeś do życia wiecznego. Po zbadaniu stanu swego sumienia szczerze boleję, bo jestem niewdzięcznym Twym dzieckiem: przekraczałem świadomie i dobrowolnie Twoje nakazy, popadając w liczne grzechy. Bardzo żałuję, że tak postępowałem, wyrzekam się grzesznego postępowania, chcę na nowo kochać Ciebie ponad wszystko, chcę szczerze wyznać wszystkie moje grzechy i poprawić się, licząc na Twoją łaskę. Wracając do Ciebie, chcę ufnie trwać w  społeczności Twojego Kościoła, we wspaniałej społeczności świętych obcowania.

Rachunek sumienia dla osób często przystępujących do spowiedzi

Czy dziękuję Bogu za niezliczone dary, które od Niego otrzymałem? Czy przyjmowałem upokorzenia, trudności etc. chętnie z miłości do Boga? Jakie jest moje zaufanie Bogu w codziennych niepowodzeniach? Czy w decyzjach miałem przed oczyma ma ostateczny cel? Czy we wszystkim szukam wyraźnie woli Bożej? Czy karmię moją duszę przez regularne rozważanie, duchowe czytanie etc.? Czy sumiennie odmawiam modlitwę poranną i wieczorną (z rachunkiem sumienia)? Czy wzbudzam w sobie często pragnienie przyjmowania Komunii Świętej? Jakie jest moje dziękczynienie po Komunii Św.?

Czy staram się o wolność serca od przywiązań światowych? Czy pragnę służyć Bogu przez wierne wypełnienie moich obowiązków stanu? Jak pielęgnuję nabożeństwo do Najświętszego Serca Pana Jezusa (intronizacja, pierwsze piątki), do Niepokalanego Serca NMP (pierwsze soboty, poświęcenie się)? Czy wiernie i stale noszę szkaplerz, czy odmawiam modlitwy, które obiecałem (np. Krucjata Różańcowa)? Czy staram się przez dobry przykład prowadzić innych do Boga? Czy jestem przywiązany do czegoś, co obraża Boga?

Jak wyglądają moje kontakty z innymi? Czy są wolne od egoizmu, chęci dominowania? Czy narażam czystość serca przez nieroztropne kontakty? Czy mam do kogoś żal, pretensje? Z jakiego powodu? Czy chcę przebaczyć? Czy modlę się za tych, którzy są mi nieżyczliwi?

Czy starannie walczę przeciw grzechowi, który najczęściej się powtarza? Jakich środków poprawy użyję?

Szczegółowy rachunek sumienia

Został opisany w oddzielnym artykule dedykowanym szczegółowemu rachunkowi sumienia.

Na koniec

Jest to samoocena moralna własnego postępowania i myślenia służąca do rozwijania postępu duchowego i moralnego. Wykonuje się go według różnych zasad (np. opartych na Dekalogu, katechezie moralnej Ewangelii i Listów Apostolskich, etc.) przed przystąpieniem do sakramentu spowiedzi. Rachunek sumienia jest pierwszym warunkiem sakramentu pojednania, jest fundamentalnym elementem nawracania się ku pełni wiary. Należy go wykonywać przed każdym przystąpieniem do sakramentu spowiedzi. A gdy już udamy się do spowiedzi przyda nam się tekst formułki spowiedzi, który pomoże nam poprawie wyznać grzechy przed spowiednikiem.